ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ
ΣΤΑΥΡΟΣ ΗΜΑΘΙΑΣ

Στ΄Δημοτικού 2014 – 2015                                                                    Δασκάλα Μπαλλή Κυριακή

Στο «Ρουμλουκί» (Μακεδονία) – (Ημαθία) όπως αναφέρθηκε,υπάρχει και το χωριό Σταυρός…..

Το όνομα του, σαν μικρό χωριό που ήταν αναφέρεται πριν από το 1780.
Στον ΕΘΝΙΚΟ ΟΔΗΓΟ ΕΛΛΑΔΑΣ(1920-1921)
διαβάζουμε για τον Σταυρό τα παρακάτω. «?Ημισειαν ώραν οδοιπορούντες εκ Καβασίλων φθάνουμε το ασήμαντον χωρίον Σταυρόν κείμενων ένθεν κακείθειν δημοσιας οδου της αγούσης από Θεσσαλονίκης εις Κοζάνης.
Κάτοικοι: (60)περίπου, ορθόδοξοι Έλληνες
Γεωργία, δημητριακά, όσπρια ως και μποστάνια
Εκκλησία: Άγιος Γεώργιος με ιερέα τόν παπα ? Ιωάννην Στεριόπουλον.
Κλίμα: ελώδες. Προσβάλλεται από πλημμυρών.
Τσιφλίκι οθωμανού.
Έδρα αστυνομικού σταθμού.
Σχολείον: μικτόν με 20 μαθητάς
Εν πανδοχείον: του Ευθυμίου Ζήση
Εις υδρόμυλος: του Ιωάννου Πετρίδου
Κοινοτικός Σύμβουλος(Κοινότης Επισκοπής):
Βασίλειος Παπαιωάννου Αρχαιολογικά: Ρωμαϊκή επιγραφή αναφέρουσα δωρεά τινός Αυρηλίου τη μητροπόλει Βεροίας».
Η παραπάνω αναφερόμενη επιγραφή ήταν χαραγμένη σε μια από τις δύο μαρμάρινες κωλόνες,που τελευταία ήταν μεταφερμένες από μαθητές του σχολείου (1937) αρκετά χρόνια στην αυλή του σχολείου.
Κατά την Παράδοση, το χωριό πήρε το όνομά του σε απροσδιόριστο χρόνο, όπως ακούστηκε να λέγεται, από το γεγονός ότι τα παλιά χρονιά υπήρχε, κάπου κοντά ή μακριά, στοιχειώδης δρόμος επικοινωνίας των παραλιμνίων χωριών νοτιότερα και προς την θάλασσα προς τα αρχαία χωριά ΠΥΔΝΑ και ΜΕΘΩΝΗ.
Ο δρόμος εκείνος διασταυρωνόταν κάπου στην περιφέρεια του Σταυρού ή και μακρύτερα με το δρόμο Βεροίας – Γίδα ? Θεσσαλονίκης.
Ορισμένοι παλιοί κάτοικοι κατοικούσαν στο σημερινό Σταυρό και προς την έξοδο του για την Βέροια, οπού ήταν η Εκκλησιά τους μαζί με το νεκροταφείο ,δηλ. στη αυλή του του σημερινού σχολείου προς το δημόσιο δρόμο.
Οι παλιοί κάτοικοι άφησαν καταπληκτικά απομεινάρια των οικογενειών τους και διατηρήσαν και το όνομα του τόπου και του τότε μικρού χωριού «Σταυρός».
Διατηρήσαν ακόμα αρκετά ήθη και έθιμα και το χαρακτηριστικούς ομιλί0ας (των εντοπίων)με πολλούς ιδιωματισμούς.
Οι παλιοί κάτοικοι του Σταυρού, επίμονα και με κάθε τοπικά, κλιματολογική κατάσταση ζούσαν με λίγη καλλιέργεια δημητριακών, στα υψηλοτέρα χωράφια, με μικρή κτηνοτροφία, λίγα πρόβατα προ προς πάντως κατσίκια ,βόδια, βουβάλια και γουρούνια και τούτο ,διότι για την κτηνοτροφία ,την οποία προτιμούσαν, δεν πλήρωναν φόρο στον μπέη της περιφερείας. Ασχολούνταν με το ψάρεμα και περισσότερο με το κυνήγι, διότι στα γύρω απατό χωριό πολλά και μεγάλα παραλίμνια δάση(σημερινά κτήματα) μέχρι το «Μηδέν» τον ποταμό Λουδία , ζούσαν πολλά αγρία ζώα και πτηνά. Ζούσαν «Γκατζά» -αγριογούρουνα, ζαρκάδια, κι όπως είπαν, παλιότερα και ελάφια, λαγοί, πέρδικες, φασιανοί, ορτύκια, μπεκάτσες, αγριόπαπιες, νησάρια ? κουκλίκες, αγριόχηνες.
Από τα πολλά δάση του Σταυρού ξυλεύονταν, από τα παλιά χρόνια και με ειδική άδεια των Τούρκων και οι κάτοικοι των χωριών πέρα και κάτω από το Πλατύ.
ΠΡΟΦΟΡΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ
ΓΙΑ ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΤΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ

Τοπικιστικοί λόγοι πλαισιωμένοι με την επιδεικτική επαφή των θρησκόληπτων, τότε, κατοίκων πολλών χωριών του κάμπου της Βεροίας, παλιά, Καμπανιάς, προκάλεσαν κι έπλασαν το παρακάτω, ας πούμε παραμύθι, σχετικά με την ονομασία του σταυρού και άλλων χωριών νοτιότερα.
Όταν ο άγιος Αντώνιος θέλησε να διδάξει τη χριστιανική θρησκεία στους κατοίκους των χωριών του Κάμπου ανέβηκε σε ένα αραμπά ? βοδάμαξα, που την έσερναν βουβάλια όπως τα έλεγαν βάλια.
Είχε, είπαν, διαλέξει τα πιο μεγάλα και τα πιο γερά «βαλία»της Βεροίας για το ταξίδι του στα λασπερά, τότε, χωριά του κάμπου.
Τα βάλια , ήταν δύσκολο να τα οδηγήσει και να τα κατευθύνει χωρίς προσοχή και κόπο ο καθένας.
Έτσι όταν «η αποστολή» βρέθηκε στον Σταύρο , τα βάλια , από άγνωστη αιτία αφήνιασαν κι έτρεχαν σαν δαιμονισμένα. Ο οδηγός του αραμπά προσπαθούσε να τα συγκράτησει κι εκείνα, περίεργα ,πηγαινοερχόταν κάνοντας σταυρωτή πορεία, δηλ. κινούνταν σταυρωτά χαράσσοντας στο χώμα το σημείο του σταυρού. Σταμάτησαν υστέρα από προσευχή του αγίου Αντώνιου. Παρατήρησε το γεγονός, λέει η παράδοση, ο Αγιαντώνης και είπε:
-Τον τόπο τούτο και το μικρό αυτό χωριό θα το λέτε «Σταύρο».
Επειδή οι κάτοικοι του ήταν λίγοι, αργότερα το 1922-30 εγκατασταθήκαν εκεί πολλοί Χριστιανοί και Τσιγγάνοι ? Οθωμανοί. Κατασκήνωσαν ενενήντα σκηνές στην τοποθεσία «Γουμαροπνίχτης» κοντά στο νεκροταφείο.
Η Ελληνικότητα του Ρουμπλουκιού, που διακρινόταν από διαφορές ενδεικτικές Ελληνικές χροιάς εκδηλώσεις ,απ?την ενδυμασία χρωματοςμπλε σκούρο ? γαλάζιο ?κι απ?τα τραγούδια κι αρκετά έθιμα τους, κορυφώθηκε την εποχή του ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΥ ΑΓΩΝΑ.
Μετά τα πολεμικά γεγονότα του 1922 στην ιστορική Ανταλλαγή, εγκατασταθήκαν στο χωριό πολλές οικογένειες Ποντιοκαυκασίων και Γεωργιανών Ελλήνων προσφυγών.
Με το κύλισμα του χρόνου και την επίδραση πολλών παραγόντων και συντελεστών και με την δραστηριότητα, σε όλους τους τομείς, των νεότερων κατοίκων του, το χωριό, σήμερα(2014), παρουσιάζει αξιοπρόσεκτη γενικά εικόνα.

ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΖΩΗΣ ΤΩΝ
ΠΡΩΤΩΝ ΚΑΤΟΙΚΩΝ

α) Η ζωή των κατοίκων του παλιού ? αρχικά χωριού Σταυρού , των λίγων, τότε , οικογενειών όπως και πολλών ? όλων των κατοίκων των παραλιμνίων χωριών μπορεί να πει κανείς, ομοίαζε – αμυδρά κάπως- με τη ζωή παραποτάμιων κατοίκων των θερμών χωρών.
Οι κλιματολογικές τοπικά συνθήκες (υγρή ατμόσφαιρα, ελώδες κλίμα με όλα τα επακόλουθα τους ? κακοήθως Τριτέος και Τεταρτέος πυρετός)ανάγκαζαν τους ανθρώπους της εποχής εκείνης να ζουν κάποιο τρόπο κατά κάποιο τρόπο κάτω από άσχημες συνθήκες υγειάς, με άσχημα κι επικίνδυνα επακόλουθα.
Τα σπίτια τους ήταν τα πιο πολλά ισόγεια, πλινθόκτιστα και σκεπασμένα με καλαμοχορτα – βαλτόχαρτα – «σάζια».Είχαν μικρά παράθυρα, χωρίς πατώματα και οροφές και θύμιζαν «τρώγλες Ιθαγενών».
Είχαν ένα- δυο δωμάτια και «ομπρόστη», ένα δηλαδή ανοιχτό σκεπασμένο εξώστη ? μπαλκόνι. Συχνά τα «έχριζαν» – άλειφαν γυναίκες με πολτό φτιαγμένο με αργιλώδες χώμα, πολλές φορές αγορασμένο.
Άξιο προσοχής ήταν που τις άκρες των «ομπροστών»,και τις βάσεις των τοίχων τις έβαφαν με ασβέστη ανακατωμένο με χρώμα γαλάζιο – λουλακί (Ελληνικό χρώμα)
Τα μεγαλύτερα, λίγα, σπίτια είχαν και δεύτερο πάτωμα «το ανώι».Στο ισόγειο είχαν στάβλο για τα μεγάλα ζώα και αποθήκες για την παραγωγή των.
Τα ρούχα των εντοπίων ήταν«σαγιάκινα» υφαμένα απ?τις νοικοκυρές, καθώς και τα χαρακτηριστικά μακριά ρούχα τους, πάντα προς το μπλε χρώμα ιδίως τα ρούχα των γυναικών.
Τις Κυριακές και τις γιορτές, οι παντρεμένες γυναίκες μαζί με τις ωραίες στολές τους, φορούσαν στο κεφάλι ειδικό χωρίς κατσιούλι καπέλο. Οι κοπέλες μαζί με την όμορφη «Μακεδονίστικη στολή»τους, την ειδικά κεντημένη με πολλά λευκά σειρήτια, φορούσαν καπελά με είδος περικεφαλαίας το λεγόμενο «κατσιούλη».

β ) Βλάχοι.
Οι Βλάχοι κάτοικοι της περιοχής (1930 -1936) επέμεναν κι εκείνη στη δική του διατροφή, τα γαλακτερά. Η ενδυμασία τους ήταν κάπως ανάμεικτη σε υφάσματα και σχεδία με επίδραση Σαρακατσανέικης εμφάνισης.

γ)Θρακιώτες
Η διατροφή τους όπως και η ενδυμασία τους, που ήταν αρκετά διαφορετική από την διατροφή κι ενδυμασία των κατοίκων του χωριού, άλλων προελεύσεων, δεχτήκαν μεγάλη διαφοροποίηση.

δ)Πόντιοι.
Οι πόντιοι με υψηλό βαθμό, συναγωνισμού άμιλλας κι προσπάθειας, αρχικά παρουσιαζόταν υποστηριζόμενοι μεταξύ τους αμέτοχοι στις ανάγκες δημιουργικότητας του χωριού. Ριγμένοι στην οικογενειακή τους αποκατάσταση, λόγω της προσφυγιάς των, αρχικά της απόκτησης στέγης και χωρίς να δέχονται επιδράσεις ? έξω απ?τα δικά τους έθιμα ? αποτελούσαν μέρος της κοινωνίας με επιφυλακτικότητα, αρχικά, σε συμμετοχή και παραχωρήσεις.

ΑΣΧΟΛΙΕΣ ΤΩΝ ΚΑΤΟΙΚΩΝ

Η πλειονότητα των κατοίκων του Σταυρού, αρχικά, ασχολούνταν με τη στοιχειώδη πρωτογονική γεωργική και ημιοικόσιτη κτηνοτροφία.

ΑΛΛΑΓΗ ΜΕΤΑ ΤΟ 1922

Η παλιά εικόνα του χωριού, η πριν από το 1922, διαφοροποιήθηκε και άλλαξε, όπως ήταν επόμενο, με την εγκατάσταση, μετά το 1922, νέων κατοίκων πολλών προελεύσεων.
α) Βλάχοι
β)Διάφοροι ξένοι
γ)Μικρασιάτες
δ)Θρακιώτες
ε)Πόντιοι

Το σύνολο ων οικογενειών του Σταύρου, υστέρα από εξάλειψη «των φυλετικών διαφορών», με πρώτο γάμο του εντοπίου στεριου Παπαιωανου με την Κατίνα Ι.Μουρατίδη και με το σπάσιμο του «τοίχους» μεταξύ των διαφορών προελεύσεων κατοίκων, την αλλαγή συνθηκών, με την ελεύθερη επικοινωνία και επιμειξία, δείχνουν σήμερα, άλλη εικόνα ζώης των κατοίκων του.
Ο Σταυρός δείχνει εικόνα χωριού, το οποίο σε κάθε τομέα είναι άξιο πάντως επαίνου και αξιομίμητο για την κοινωνική του οργάνωση, την ασύγκριτη καθαριότητα του και νοικοκυροσύνη και την άριστη εμφάνιση.
Η πλατεία είσοδος από Θεσσαλονίκη, προδιαθέτει, το διαβάτη θετικά. Οι δρόμοι του διαπλατισμένοι αποτελούν εικόνα που τραβάει την προσοχή κάθε επισκέπτη.
Τα σπίτια καλοχτισμένα με κάπως αδρύ σχέδιο, προκαλούν εντυπωσιακά, κάθε παρατηρητή και διαβάτη.

ΠΑΙΔΙΑ-ΣΧΟΛΕΙΟ

Πρώτος η αρχαιότερος που δίδαξε γραφή στο Σταυρό αναφέρεται κάποιος προγονός της ,της οικογένειας Παπαιωαννου, η οποία από το γεγονός αυτό κληρονόμησε την προσωνυμία «δάσκαλοι»ή «Δασκαλάκηδες».
Επίσης αναφέρεται ότι κατά περιόδους δίδαξαν στο Σταυρό «τα ελληνικά γράμματα» ο Παπαπαχώμιος και ο Στέφανος Βαφείδης από την Βέροια. Η πραγματικότητα είναι ότι το σχολείο εξυπηρετούνταν, άγνωστο για ποιο λόγο, συνεχεία με αποσπασμένους δασκάλους. Σαν δάσκαλοι του χωριού, διορισμένοι επίσημα, αναφέρονται οι: Τριαντφυλλίδης, Γκοτζαμάνης ,Νικολαίδου Νίνα, Αδαμίδης, Γρηγορίου Ιωάννης, τον οποιο αντικατέστησε το 1936 ο νεαρός Βαρλάμης Σωτήριος και με συνεργάτιδα από το 1940 την Ανθούλα Ροδίτου-Ζαρμακούπη.
Το 1945 τον τελευταίο αντικατάστησε ο Γρηγόριος Λανάρας και ακολούθησουν οι παρακάτω δάσκαλοι , τους οποίους αναφέρουμε χωρίς χρόνο υπηρεσίας και χωρίς σειρα.
α)Ελένη Γκόγκου -Παπαιωάνου
β)Γραμματικόπουλος
γ)Τσιάρας Κων/νος
δ)Χριστοφιλοπούλου Καίτη.
ε)Γκράβα
στ)διάφοροι άλλοι αγνώστων σε μας στοιχείων.
Το σύνολο των δασκάλων, όπως ομολογείται, εξακολουθούσε κι εξακολουθεί να συμβάλει καρποφόρα και ωφέλιμα στην πνευματική ανάπτυξη του Σταυρού.
Το σχολείο παλιότερα στεγαζόταν πρόχειρα και συνήθως στο νάρθηκα της εκκλησιάς και σε κάποιο κάθε φορά οίκημα
Από το 1932, χωρίς βοηθητικούς χώρους και σε μια μονή αίθουσα του νεόκτιστου διδακτηρίου, εξακολουθεί να λειτουργεί συνεχεία , τακτικά και χωρίς διακοπές εκτός από τα χρονιά της Γερμανικής Κατοχής που το επιτάχθηκε πολλές φορές το διδακτήριο.
Με τον καιρό, υστέρα από προαγωγές του σχολείου και με την βοήθεια της πλούσιας κοινότητας , κτίστηκε νέο διδακτήριο με πολλές αίθουσες διδασκαλίας ,με κεντρική θέρμανση κλπ

Πηγή: ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΣΤΑΥΡΟΣ ΒΕΡΟΙΑΣ ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΙΟΥ Γ. ΒΑΡΛΑΜΗ
Στ΄Δημοτικού Σχολείου

Σταυρού Ημαθιας

2014

Δασκάλα

Μπαλλή Κυριακή